Τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζωντανά όντα;
Σε αυτό το ερώτημα, μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες οι επιστήμονες απαντούσαν με αδιάλλακτο τρόπο πως η λογική είναι αυτή που τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα. Και αυτό είναι μάλλον έτσι όσο αναφορά την ύπαρξη του σαν διανοητικό όν. Αλλά ο άνθρωπος εκτός από τον δρόμο της διανοητικής του ύπαρξης δηλαδή τον δρόμο του λόγου έχει και έναν άλλο δρόμο τον δρόμο του ιερού, που επιτρέπει την γέννηση του σαν θρησκευτικό ον ή σαν πνευματικό ον.
Η αντίληψη ότι το ιερό είναι ένα στοιχείο της δόμησης της συνείδησης και όχι μια στιγμή της ιστορίας, ήταν κάτι για το οποίο μίλησαν πρώτοι ο Rudolf Otto και Mircea Eliade και επιβεβαίωσαν μέσα από τις εργασίες τους. Όταν μιλάμε για ιερό στη ζωή των ανθρώπων εννοούμε την ικανότητα των ανθρώπων να αντιλαμβάνονται την μεταφυσική διάσταση, το υπερφυσικό, το θείο μέσα από την συμβολική σκέψη.
Το να βαδίσει ο άνθρωπος τον δρόμο του ιερού σημαίνει ν'’ ανακαλύψει τον κάτοικο του σώματός του δηλαδή το πνεύμα μέσα του. Γιατί μόνο το πνεύμα είναι αυτό που μπορεί να αντιληφθεί το ιερό, την εξωτερική και εσωτερική πραγματικότητά του. Επειδή κατάφερε ο άνθρωπος να αναπτύξει τον Λόγο δημιουργήθηκε ο νοητικός άνθρωπος, αυτός που κατακτά με την εξυπνάδα και την λογική το περιβάλλον του. Ο δρόμος του ιερού οδηγεί στην πνευματική κατάκτηση δημιουργεί τον πνευματικό άνθρωπο που μπορεί να κατακτήσει άλλες διαστάσεις πραγματικότητας.
Αυτό είναι μια δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος, ένα ενσωματωμένο στοιχείο μέσα τον εσωτερικό του ανθρώπου. Αυτή η δυνατότητα ή ικανότητα να αντιλαμβάνεται άλλες διαστάσεις της πραγματικότητας, διαμέσου της συνείδησης, τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα.
Αλλά τι είναι ιερό; υπάρχει μέσα ή έξω από τον άνθρωπο;
Το συναίσθημα του ιερού είναι μια ενέργεια που ξεκινάει από μια εσωτερική ανάγκη να αντιληφθεί ο άνθρωπος αυτό που τον υπερβαίνει. Και αυτή η ενέργεια δημιουργεί ένα ρήγμα, μια γέφυρα, μια είσοδο για να περάσει το μεταφυσικό, στο φυσικό κόσμο. Θα λέγαμε λοιπόν πως το ιερό βρίσκεται και μέσα και έξω από τον άνθρωπο. Πρέπει όμως πρώτα να το βρει μέσα του, για να αναπτυχθεί το κανάλι της επικοινωνίας με το ιερό έξω.
Η Ζωή είναι μια αναπνοή. Μια εισπνοή κα μια εκπνοή. Έτσι ζει ο άνθρωπος, έτσι παίρνει την ενέργεια που χρειάζεται, την τροφή του, την πράνα. Έτσι ζουν, σαν τον άνθρωπο, όλα τα όντα, ακόμη και οι πέτρες. Ακόμη και στην πιο συμπυκνωμένη μορφή ύλης όπως είναι αυτή του ορυκτού βασιλείου υπάρχει ένα είδος αναπνοής η συστολή -διαστολή.
Όταν εισπνέουμε κάτι μπαίνει μέσα μας. Ο αέρας τείνει να φτάσει στο κέντρο, στην καρδιά του σώματος. Σε αυτό το κέντρο συντελείται μια ανασυγκρότηση μια ανανέωση. Είναι μια εσωτερική κίνηση που οδηγεί στο κέντρο, μια κεντρομόλος δύναμη. Όταν φτάνει κανείς στο κέντρο παύει να υπάρχει σε μια διάσταση και ξαναγεννιέται σε μια άλλη.
Όταν εκπνέουμε μια φυγόκεντρη δύναμη εξαπλώνει την ζωή και την δημιουργία.
Μια εξάπλωση που οδηγεί στην πολλαπλότητα, η μια κίνηση διασπά, η άλλη ενώνει. Η μια απομακρύνεται από το κέντρο, η άλλη οδηγεί στο κέντρο.
Όμως δεν θα υπήρχε κύκλος και δεν θα κυλούσε ποτέ αυτός ο κύκλος- τροχός τον χρόνο αν δεν υπήρχαν και οι δυο δυνάμεις εκδηλωμένες. Αυτές οι δυνάμεις τις ζωής, συμπληρώνονται αρμονικά εξισορροπώντας τα αντίθετα.
Το ιερό και βέβηλο, κεντρομόλος και η φυγόκεντρη δύναμη της ζωής έχουν εφαρμογή σε δυο πεδία δράσης, τον χώρο και τον χρόνο. Η ιεροποίηση του χώρου και του χρόνου στους παραδοσιακούς λαούς ήταν από τα πιο σημαντικά μελήματά τους.
Καθαγίαζαν το οίκο, τον ναό την πόλη τους, καθαγίαζαν με τις γιορτές τον χρόνο, και έτσι ο άνθρωπο είχε το πλαίσιο εκείνο που θα τον βοηθούσε να καθαγιάσει την ύπαρξή του.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τον χρόνο. Φανταστείτε ένα χρόνο που κυλάει ίδιος, στιγμές που συναθροίζονται και φτιάχνουν τον χρόνο μιας ζωής. Ο χρόνος τότε κυλάει άκαμπτος ομοιόμορφος. Οι στιγμές είναι τελείες που σχηματίζουν μια ευθεία γραμμή. Μια τελεία, είναι η αρχή της ζωής ενός ανθρώπου και μια τελεία το τέλος του ο θάνατός του. Ευτυχώς όμως ποτέ δεν είναι έτσι, επειδή το ιερό καμπυλώνει τον χρόνο, και δημιουργεί κύκλους.
Αυτό σημαίνει πως η διείσδυση του ιερού στην ζωή μας, μας οδηγεί σε μια εσωτερικοποίηση, μια ανώτερη συνείδηση με την οποία κάνουμε τα πράγματα.
Οι ιερές στιγμές δεν είναι παρά στιγμές ανύψωσης. Είμαστε εμείς που φέρνουμε το ιερό την ζωή μας για να έρθει η ισορροπία.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει χάσει το ιερό, έχει αποιεροποιηθεί, λειτουργεί στο βέβηλο το πιο μεγάλο μέρος του χρόνου του, γι αυτό έχει χάσει την ισορροπία του και την αρμονία στην ζωή του.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες η ανάπτυξη των ανώτερων διαστάσεων της συνείδησης , η αντίληψη τω μεταφυσικών, η διείσδυση του ιερού στην καθημερινή ζωή ήταν το σημαντικότερο πράγμα των σοφών των φιλόσοφων των ιερέων και των βασιλιάδων. Το επιδίωκαν και το πραγμάτωναν με κάθε τρόπο, επειδή γνώριζαν πως αυτό είναι το κλειδί που ανοίγει την πόρτα σε ένα άλλο ανώτερο επίπεδο πνευματικής ύπαρξης.
Το ιερό είναι ο δρόμος ο μοναδικός που ξεπερνάει και υπερβαίνει τον δυαδισμό, δηλαδή την σύγκρουση αυτών που διαφέρουν. Το ιερό ενοποιεί τις διαφορές, σαν τα κομμάτια ενός παζλ, που από μόνα τους είναι μονάδες, με αιχμές, αλλά όταν πάρουν την σωστή θέση δεν υπάρχουν διαφορές και αιχμές, υπάρχει συνδυασμός αρμονία και ενοποίηση.
Πως μπορούμε όμως τις καθημερινές πράξεις να τις κάνουμε να συμμετέχουν στο ιερό;
Σε αυτό απάντησαν όλοι οι αρχαϊκοί λαοί και μας είπαν πως οι περισσότερες φυσικές λειτουργίες μπορούν να μετατραπούν σε ιερές δράσεις. Η διαφορά ανάμεσα στο ιερό και στο βέβηλο υπάρχει εξαιτίας του ύψους της συνείδησης. που έχει κάποιος κατά την δράση, αλλά και κατά ην αντίληψη του ιερού στον κόσμο που τον περιβάλει.
Η μια μορφή του ιερού είναι να δρα με ανυψωμένη την συνείδηση, η άλλη να δέχεται το ιερό με ανυψωμένη την συνείδηση. Έτσι λοιπόν η τροφή, η ερωτική ζωή, το ανθρώπινο σώμα, το σπίτι και ο ναός του ανθρώπου, που είναι η πιο υλική έκφραση της ύπαρξής του, μπορούν να ιδωθούν από άλλη οπτική γωνία.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την ερωτική ζωή. Η ερωτική πράξη όπως και κάθε άλλη πράξη, μπορεί να γίνει προς δυο κατευθύνσεις. Ή να μοιάσει με την αναπαραγωγική διαδικασία που συντελείται από τα ζώα, τα οποία ωθούνται από το ένστικτο ή να εξομοιωθεί με τα κοσμολογικά φαινόμενα και τις θεϊκές πράξεις. Την διαφορά θα την κάνει η τοποθέτηση της συνείδησης. Η ιερογαμία ουρανού και γης είναι μια ερωτική πράξη στο θεϊκό επίπεδο. Συμβολίζει την διείσδυση του πνεύματος στην φύση.
Όταν έβλεπε ο αρχαϊκός άνθρωπος την ερωτική πράξη με αυτόν τον τρόπο, η ερωτική συνουσία γίνονταν τελετουργία και ο άνθρωπος ελευθερώνονταν. Η ιδέα μια καθαγιασμένης σεξουαλικής ζωής είναι τόσο μακριά από την σύγχρονη αντίληψη αλλά ταυτόχρονα και τόσο θελκτική.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η τροφή. Το να φάμε μπορεί να γίνει τελετουργία, αλλά για να γίνει έτσι πρέπει να πάψει να αντιμετωπίζεται σαν μια αναγκαία διαδικασία ή σαν μια πράξη αναζήτησης της ηδονής. Η αποιεροποιημένη εποχή μας βλέπει το φαγητό σαν κάτι που πρέπει να γίνει γρήγορα. Τα φαστ φουτ δείχνουν περίτρανα αυτή την νοοτροπία. Οι αρχαϊκοί λαοί αντιμετώπιζαν την τροφή σαν ένα δώρο από τους θεούς ή σαν μια θυσία προς τους θεούς του σώματος.
Όλα αυτά και πολλά περισσότερα που υπάρχουν δείχνουν πως τελικά κάθε ανθρώπινη εμπειρία μπορεί να βιωθεί σε ένα υπερανθρώπινο επίπεδο.
Μια άλλη σημαντική εξομοίωση της ανθρώπινης δράσης που οδηγεί στην αντίληψη του ιερού, είναι το πως βλέπουμε το σπίτι μας και το σώμα μας. Σώμα, οίκος, ναός ,κόσμος, σύμπαν ήταν πάντα έννοιες αναλογικά εξομοιωμένες. Η σπονδυλική στήλη, ο ομφαλός, η καρδιά, η ανάσα, το κεφάλι, παρομοιάζονται με συμπαντικές διαδικασίες και τόπους. Η σπονδυλική στήλη είναι η συμπαντική στήλη. Η ανάσα είναι ο άνεμος. Ο ομφαλός είναι το κέντρο του κόσμου.
Ναός και σπίτι αντιμετωπίζονταν και με αντίθετο τρόπο, δηλαδή σαν ανθρώπινο σώμα που θα έπρεπε να πλήρη τις αντίστοιχες αναλογίες. Η ανάσα του σπιτιού ήταν ο αερισμός , η εστία το κέντρο και πάντα υπήρχε ένας θόλος, ένα άνοιγμα προς τα πάνω για να θυμίζει την δίοδο μέσα από την οποία συμβολικά ο άνθρωπος θα μπορούσε να έρθει σε επαφή με ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης.
Ένας άνθρωπος της εποχής μας έχει άλλες ιδέες για το σώμα το σπίτι, τον κόσμο του. Το σώμα έχει την αξία που ο ίδιος δίνει σε αυτό το σπίτι γίνεται μια προέκταση της εικόνας του εαυτού του, και ο κόσμος δεν έχει καμιά αξία γι' αυτόν ή στην καλύτερη περίπτωση από τον βαθμό της εκμετάλλευσής του.
Το να διατηρήσουμε το ιερό μέσα σε μορφές της καθημερινής ζωής ίσως είναι η λύση για να ξανάρθει η αρμονία με την φύση που τόσο λείπει από την εποχή μας, να ξανάρθει η αρμονία με τον εαυτό μας.
Ακόμη και αυτοί που προσδιορίζουν τον εαυτό τους σαν υλιστές, άθρησκοι και αποιεροποιημένοι έχουν έναν ιερό χώρο ψυχολογικό ή πραγματικό που περιέχει κρυφές μορφές ιερού. Τέτοια μοντέλα υπάρχουν μέσα σε μύθους που αναβιώνονται από σύγχρονα μυθιστορήματα, υπάρχουν μέσα σε γιορτές και κοινωνικές εκδηλώσεις και υπάρχουν ένα σωρό άλλα πράγματα, που λειτουργούν ασυνείδητα και ανανεωτικά στον άνθρωπο.
Ο αποϊεροποιημένος άνθρωπος διατηρεί στο βάθος της ύπαρξής του μια συμπεριφορά προσανατολισμένη στο ιερό και ας μην το αποδέχεται. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς γιατί το ιερό είναι κομμάτι της ύπαρξής του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΙΡΣΕΑ ΕΛΙΑΝΤ «Το ιερό και το βέβηλο» εκδόσεις: Αρσενίδη
FERNAHD SCHWARZ Η ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ” εκδόσεις: Νέα Ακρόπολη
ΖΑΝΙΝ ΩΜΠΟΥΑΓΙΕ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΙΝΔΙΑ» εκδόσεις: Παπαδήμα
ΖΟΡΖ ΚΟΝΤΕΝΩ «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΣΥΡΙΑ» εκδόσεις: Παπαδήμα
JACQUES SOUSTELLE «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΖΤΕΚΩΝ» εκδόσεις: Παπαδήμα
ΔΙΕΓΟ ΝΤΕ ΛΑΝΤΑ «Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΓΙΑ» εκδόσεις: Σχολιαστής
ΣΑΛΟΥΣΤΙΟΣ «ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΥ» εκδόσεις: Ανοιχτή Πόλη
LEWIS SPEHCE «ΙΝΔΙΑΝΟΙ ΦΥΛΕΣ ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ» εκδόσεις: Ιάμβλιχος
ΒΛΑΣΗΣ Γ. ΡΑΣΙΑΣ «ΕΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΠΡΑΞΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» εκδόσεις: Ανοιχτή Πόλη
MARTIN P. NILSSON «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ» εκδόσεις: Παπαδήμα
PAUL DIEL «Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ» εκδόσεις: Χατζηνικολή
